ΑΡΘΡO: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ
Γράφει η Παναγιώτα Κούκου: Κοινωνική Επιστήμονας – MA Πολιτιστική Διαχείριση
Οι τέχνες έχουν ευεργετική επίδραση στη ψυχική υγεία των ανθρώπων και ειδικότερα αυτών που αντιμετωπίζουν άνοια, κατάθλιψη, εθισμό ή ψυχικά τραύματα. Τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι η συμμετοχή σε προγράμματα τέχνης επιφέρει θετικά αποτελέσματα σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η προσέγγιση της δημιουργικής σκέψης που σχετίζεται με την καλλιέργεια δεξιοτήτων εμφανίζεται σε πολλούς επιστημονικούς ή επαγγελματικούς κλάδους όπως στη ζωγραφική, το θέατρο, την ψυχολογία, την εκπαίδευση, τις φυσικές επιστήμες, την φιλοσοφία και την τεχνολογία (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2023). Οι περισσότεροι ορισμοί αλλά και αναλύσεις βλέπουν τη δημιουργικότητα ως μια έννοια που δεν ανιχνεύεται, η οποία συσχετίζει την παρόρμηση με την δράση, και ως εκ τούτου αποτελεί μια ανθρώπινη ιδιότητα που ποικίλει ως προς τη μορφή, το βαθμό και το περιεχόμενο. Κατά συνέπεια, υποστηρίζουν ότι ο βαθμός καλλιέργειας της δημιουργικότητας μπορεί να αποτιμηθεί μόνο ως προς συγκεκριμένες θεματικές περιοχές, που σχετίζονται με καλλιτεχνικές δραστηριότητες, επιστήμες, έκφραση και χειρισμό λόγου, επιχειρηματικότητα και καινοτομία. Η δημιουργικότητα δημιουργεί αίσθημα ευχαρίστησης και ικανοποίησης και συνδυάζει διαφορετικές αισθήσεις ταυτόχρονα οπότε απαιτεί συγκέντρωση και προσοχή.
Η δημιουργικότητα είναι μια έννοια που συνδέεται με την καινοτομία και έχει οριστεί με ποικίλους τρόπους. Για παράδειγμα, ως «δημιουργικότητα» ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να παράγει νέες ή πρωτότυπες ιδέες, να έχει ενοράσεις, να μετασχηματίζει και να ανακαλύπτει, να κατασκευάζει αντικείμενα, τα οποία αναγνωρίζονται από τους ειδικούς ότι έχουν ξεχωριστή επιστημονική, αισθητική, κοινωνική ή τεχνολογική αξία (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2023).
Η ενασχόληση με την δημιουργικότητα είναι το όχημα για την καλλιέργεια δεξιοτήτων και έκφρασης προσωπικών ιδεών επιδιώξεων. Η δημιουργικότητα μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους είτε ατομικά είτε ομαδικά. Σε κάθε περίπτωση είναι το κοινωνικό πλαίσιο που ζουν οι άνθρωποι το οποίο καθορίζει την υγεία και την ευημερία τους. Σε μικρές πόλεις η τοπική κοινότητα και οι συνέργειες μεταξύ φορέων μπορούν να συμβάλλουν στην χάραξη πολιτικής και στον σχεδιασμό προγραμμάτων που έχουν σκοπό την διάχυση της δημιουργικότητας. Η ενδυνάμωση της κοινότητας συμβαίνει όταν οι παραπάνω εμπλεκόμενοι συνεργάζονται για να διαμορφώσουν τις αποφάσεις που επηρεάζουν την ζωή τους και την υγεία τους.
Ένα πρόγραμμα που στοχεύει στην ενδυνάμωση της κοινότητας είναι η Κοινωνική Συνταγογράφηση. Είναι ένας μηχανισμός που συνδέει ασθενείς με μη ιατρικές πηγές υποστήριξης, όπως εργαστήρια έκφρασης της δημιουργικότητας εντός της κοινότητας. Αφορά άτομα με κοινωνικές, συναισθηματικές ή πρακτικές ανάγκες που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες όπως οι άνθρωποι που λαμβάνουν μακροχρόνια υπηρεσίες υγείας και όσοι βρίσκονται σε κοινωνική απομόνωση ή αντιμετωπίζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Μια καλή πρακτική κοινωνικής συνταγογράφησης συμβαίνει μέσω του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας, το οποίο εισήγαγε τέτοιου είδους δράσεις σε μια περίοδο που οι πόροι του είναι ανεπαρκείς ζητώντας την συνδρομή της κοινωνίας των πολιτών, στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Η κοινωνική συνταγογράφηση στο Ηνωμένο Βασίλειο θεωρείται ένα μέσο αντιμετώπισης ψυχικών, ψυχοκοινωνικών ή κοινωνικοοικονομικών ζητημάτων και ενίσχυσης της κοινοτικής ευημερίας και της κοινωνικής ένταξης.
Οι αρμόδιοι θεραπευτές της υγείας συνταγογραφούν για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, πράξεις και εργαστήρια με επίκεντρο την δημιουργικότητα όπως: Τέχνες σε συνταγογράφηση, βιβλία σε συνταγογράφηση, εκπαίδευση σε συνταγογράφηση, πράσινα γυμναστήρια, πρωτοβουλίες υγιεινής ζωής.
Αντίστοιχα στην Ελλάδα το Υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού πρότεινε το 2021 ένα πρόγραμμα Πολιτιστικής Συνταγογράφησης που περιλαμβάνει 3 πυλώνες δράσεις. Αφορά την εκπαίδευση των εργαζομένων σε πολιτιστικούς φορείς και των επαγγελματιών ψυχικής υγείας για την δημιουργία πιλοτικών προγραμμάτων πολιτιστικής συνταγογράφησης και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσμού, των φορέων ψυχική υγείας καθώς και των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών φορέων για την ανάπτυξη συμμετοχικών προγραμμάτων τέχνης στην ψυχική υγεία. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα λειτουργεί στην παρούσα χρονική φάση πιλοτικά στην περιοχή της Αθήνας και συγκεκριμένα σε συνεργασία μεταξύ του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και δημοσίου φορέα ψυχικής υγείας.
Στην περιοχή της Φωκίδας, αναγνωρίζοντας τις ευεργετικές ιδιότητες της τέχνης στην ψυχική υγείας, η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος λειτουργεί προγράμματα Εικαστικής Θεραπείας από εξειδικευμένη επαγγελματία ψυχικής υγείας, οργανώνει δράσεις ευαισθητοποίησης για την ψυχική υγεία με βιωματικά εργαστήρια καλλιέργειας της δημιουργικότητας για παιδιά και ενήλικες και εφαρμόζει επίσης προγράμματα σωματικής άσκησης και ευεξίας. Η συνεργασία και η δικτύωση Φορέων, φέρνει πάντα θετικά αποτελέσματα.