ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Γράφουν οι Αθανασία Τζιμαρά και Γεωργία Καράμπελα, Λογοθεραπεύτριες στην ΕΚΨ Π.Σακελλαρόπουλος
Εν Δελφοίς έντυπη έκδοση 15 Μαϊου 2020
Σε μία περίοδο που ο κορωνοϊός επηρεάζει σχεδόν κάθε δραστηριότητά μας, αναρωτιόμαστε πώς μπορεί να σχετίζεται ο ιός αυτός με τα ζώα. Γνωρίζουμε ότι με τα μέχρι στιγμής επιστημονικά δεδομένα δεν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης του νέου ιού από τα ζώα συντροφιάς στον άνθρωπο. Και όσο η επιστημονική κοινότητα και οι κτηνιατρικές υπηρεσίες σε όλο τον κόσμο είναι σε εγρήγορση για οποιαδήποτε εξέλιξη, εμείς δεν ξεχνάμε τη θετική επίδραση που έχουν τα ζώα συντροφιάς στη σωματική, ψυχική και κοινωνική υγεία του ανθρώπου. Και αυτή είναι μια εποχή που ο άνθρωπος τη χρειάζεται όσο ποτέ την ευεργετική σχέση με το κατοικίδιο του.
Συνύπαρξη του ανθρώπου με τα ζώα
Η στοργή, η καλοσύνη, η συναίσθηση, η υπευθυνότητα και ο σεβασμός για όλα τα ζωντανά πλάσματα του κόσμου, είναι μόνο μερικά από τα πράγματα που μπορούμε να μάθουμε μέσα από την επαφή μας με τα ζώα. Είτε έχουν γούνα, είτε έχουν λέπια, είτε φτερά τα κατοικίδια αισθάνονται τα πάντα.
Η σχέση ανθρώπου και ζώου είναι γνωστή από τη μυθολογία. Σημείο αναφοράς αποτελεί ο σκύλος του Οδυσσέα, ο Άργος που τον αναγνώρισε μετά από είκοσι χρόνια παρά την μεταμφίεσή του. Από την ιστορία ο Μ. Αλέξανδρος απεικονίζεται σχεδόν παντού με το άλογό του. Ας μη παραλείψουμε τον Χατσίκο, τον πιο πιστό σκύλο του κόσμου. Πήγαινε επί 10 χρόνια, κάθε βράδυ, την ίδια ώρα στον σταθμό του τρένου, ελπίζοντας να βρει το αφεντικό του, που όμως είχε πεθάνει. Στην Καινή Διαθήκη η ενσάρκωση Του Ιησού Χριστού συνοδεύεται από την εικόνα του σπηλαίου και τα ζώα να ζεσταίνουν με τα χνώτα τους το θείο Βρέφος.
Δεσμός ανθρώπου-ζώου
Μία από τις σημαντικότερες έννοιες στη μελέτη της σχέσης του ανθρώπου με τα ζώα αποτελεί ο όρος του δεσμού. Σύμφωνα με την Αμερικανική Κτηνιατρική Εταιρία «ο δεσμός μεταξύ ανθρώπου και ζώου είναι μια αμφίδρομα ωφέλιμη και δυναμική σχέση, που επηρεάζεται από συμπεριφορές απαραίτητες για την υγεία και την ευεξία και των δύο. Αυτή συμπεριλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται, συναισθηματικές, ψυχολογικές και σωματικές αλληλεπιδράσεις ανθρώπων, ζώων και περιβάλλοντος».
Οφέλη από τη συντροφιά ή την αλληλεπίδραση με τα ζώα
Παιδιά τυπικής ανάπτυξης
Η ανάπτυξη είναι μια διαδικασία που εμπλέκει την απόκτηση γνωστικών, κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων από το παιδί. Ο δεσμός με τα ζώα και όχι απαραίτητα η κατοχή ενός, προσφέρει θετικά αποτελέσματα και πιο συγκεκριμένα αναπτύσσουν:
ικανότητα στη μάθηση
συναισθηματική νοημοσύνη
αίσθημα ασφάλειας
αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και αλληλεγγύης
υπευθυνότητα
φροντίδα για τους άλλους
διάθεση για περισσότερη σωματική άσκηση
αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση
Παιδιά με ειδικές ανάγκες
Έρευνες δείχνουν ότι τα ζώα και ειδικότερα τα κατοικίδια ζώα μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες με τους ακόλουθους τρόπους:
Αλληλεπίδραση: Τα παιδιά τείνουν να αλληλεπιδρούν λεκτικά και κοινωνικά για μεγαλύτερες περιόδους, να διασκεδάζουν περισσότερο και να γνωρίζουν καλύτερα το περιβάλλον τους όταν παίζουν με κατοικίδια ζώα παρά με άψυχα αντικείμενα.
Ενσυναίσθηση: Η σύνδεση με ένα κατοικίδιο θεωρείται ότι ενθαρρύνει την ενσυναίσθηση απέναντι σε άλλους ανθρώπους και ζώα.
Θετική διάθεση: Η αλληλεπίδραση με ένα κατοικίδιο τείνει να βελτιώσει τη διάθεση και να προωθεί θετικά συναισθήματα.
Προστασία: Τα ζώα μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά που παρουσιάζουν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές κίνησης που μπορεί να είναι επιβλαβείς. Μερικές φορές, το μόνο που χρειάζεται είναι μια απλή ώθηση από το ζώο υπηρεσίας, συνήθως σκύλο για να αποσπάσει την προσοχή ενός παιδιού και να ηρεμήσει τη συμπεριφορά.
Αντι-στρες: Υπάρχει σύνδεσμος μεταξύ ιδιοκτησίας κατοικιδίων και μείωσης άγχους. Η παρουσία ενός κατοικίδιου ζώου μπορεί να μειώσει τις ποσότητες κορτιζόλης, μιας ορμόνης απόκρισης στο στρες που παράγεται από ένα αυτιστικό παιδί όταν ξυπνήσει το πρωί. Η ποσότητα κορτιζόλης σε ένα αυτιστικό παιδί που ξύπνησε μειώθηκε από 58% σε 10% όταν ήταν παρών σκύλος. Όταν ο σκύλος αφαιρέθηκε για λίγο, η ποσότητα κορτιζόλης αυξήθηκε στο 48%.
Υποστήριξη κινητικότητας: Μπορούν να φέρουν μεγάλη ανεξαρτησία σε παιδιά με αναπηρίες που σχετίζονται με την κινητικότητα.
Πίεση αίματος και καρδιακός ρυθμός: Τα παιδιά που εμπλέκονται σε θεραπεία με υποβοηθούμενη από ζώα (AAT) είχαν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση και καρδιακούς παλμούς όταν αλληλεπιδρούν και χαϊδεύουν έναν σκύλο, υπονοώντας ότι η δραστηριότητα είναι χαλαρωτική.
Μάθηση: Αν και δεν είναι γνωστό εάν ο εγκέφαλος επωφελείται άμεσα από την κατοχή κατοικίδιων ζώων, η ιδιοκτησία κατοικίδιων ζώων φαίνεται να βοηθά στη μάθηση. Η παρουσία ενός κατοικίδιου ζώου βελτιώνει τα κίνητρα και την ταχύτητα κατά την ολοκλήρωση των εργασιών και αυξάνει τις δεξιότητες ακρόασης και τη συγκέντρωση.
Ενήλικες
Οι ενήλικες φαίνεται να ευεργετούνται εξίσου από την ύπαρξη δεσμού με κάποιο ζώο, αφού η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι σε σύγκριση με άτομα που δεν έχουν υπό την φροντίδα τους ζώο, στους ιδιοκτήτες κατοικίδιων παρατηρείται:
Λιγότερες επισκέψεις σε ιατρούς.
Χαμηλότερα επίπεδα στρες, ενώ προσαρμόζονται γρηγορότερα στο στρες που σχετίζεται με το πένθος και σε άλλες αντίξοες καταστάσεις.
Μεγαλύτερη συναισθηματική σταθερότητα και διατηρούν γενικότερα καλύτερη την κατάσταση της υγείας τους.
Μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, τείνουν να νιώθουν λιγότερο μόνοι και ανήσυχοι.
Χαμηλότερη αρτηριακή πίεση και καρδιακοί παλμοί.
Σε άτομα με υπέρταση που βρίσκονταν σε συνθήκες στρες, η αλληλεπίδραση με το κατοικίδιό τους προλαμβάνει την αύξηση της αρτηριακής πίεσης.
Ενισχύουν τη διάθεση.
Μικρότερα ποσοστά άγχους και φόβων.
Μειώνουν τα συναισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης, προσφέροντας κοινωνική υποστήριξη.
Η παρουσία ενός ζώου συντροφιάς στο χώρο, ακόμη και δίχως κάποια αλληλεπίδραση από τους παρευρισκόμενους, προκαλεί εγκεφαλική δραστηριότητα που συνδέεται με καταστάσεις χαλάρωσης και μειωμένου στρες.
Θεραπεία με ζώα
Οι θεραπείες με τη διαμεσολάβηση ζώων κερδίζει έδαφος στην Ελλάδα, αν και δεν έχει ακόμη ενταχθεί σε κάποιο επίσημο θεραπευτικό πρόγραμμα του υπουργείου Υγείας, όπως συμβαίνει σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Σκυλιά, γάτες, ωδικά πουλιά, κουνελάκια, ψάρια, χελώνες, ινδικά χοιρίδια, δελφίνια, άλλο και κάθε ζώο φιλικό προς τον άνθρωπο έχει τη δύναμη να βοηθήσει. Σήμερα αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο ‘’pet therapy’’, γιατί θεωρείται ανακριβής και χρησιμοποιούμε τον όρο “Animal Assisted Therapy-AAT’’, θεραπεία δηλαδή με τη διαμεσολάβηση ζώου. Ως θεραπεία υποβοηθούμενη από ζώα ορίζουμε μια θεραπευτική παρέμβαση στοχευμένη, προγραμματισμένη, δομημένη και τεκμηριωμένη, η οποία προσφέρεται από τους φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών στο πλαίσιο του επαγγέλματός τους. Μια μεγάλη ποικιλία επιστημονικών κλάδων μπορεί να ενσωματώσει τέτοιου είδους θεραπείες. Οι πιθανοί επαγγελματίες θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν τους γιατρούς, τους επαγγελματίες θεραπευτές, τους φυσιοθεραπευτές, τους νοσηλευτές, τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους λογοθεραπευτές ή γενικότερα τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Μια άλλη ομάδα δραστηριοτήτων με ζώα, είναι αυτή που έχει ως στόχο την εκπαίδευση. Η εκπαίδευση με τη βοήθεια των ζώων “Animal Assisted Education – AAE” είναι μια στοχοθετημένη, προγραμματισμένη και διαρθρωμένη παρέμβαση που κατευθύνεται από έναν γενικό εκπαιδευτικό ή ειδικό εκπαιδευτικό. Το επίκεντρο των δραστηριοτήτων αφορά τους ακαδημαϊκούς στόχους, τις κοινωνικές δεξιότητες και τη γνωστική λειτουργία, ενώ η πρόοδος των σπουδαστών μετράται και τεκμηριώνεται.
Μια τρίτη ομάδα περιλαμβάνει άτυπες δραστηριότητες, μη στοχευμένες που δε γίνονται από εκπαιδευτικό η επαγγελματία θεραπευτή, ονομάζονται δραστηριότητες με τη βοήθεια των ζώων “Animal Assisted Activities – ΑΑΑ”. Παρέχονται από ειδικά εκπαιδευμένο επαγγελματία, ή/και εθελοντή, σε συνεργασία με ζώα που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια καταλληλότητας.
Για την Ελλάδα μια αποτελεσματική μέθοδο διαπαιδαγώγησης και εκπαίδευσης, αλλά και επίλυσης προβλημάτων συμπεριφοράς και ενίσχυσης της ψυχοκινητικής ανάπτυξης είναι η θεραπεία με σκυλιά (περισσότερες πληροφορίες SAPT Hellas), και η θεραπευτική ιππασία και ιπποθεραπεία (περισσότερες πληροφορίες Επιστημονική Εταιρία Θεραπευτικής Ιππασίας και Ιπποθεραπείας Ελλάδας (Ε.Ε.Θ.Ι.Ι.Ε.)
Ας μη ξεχνάμε ότι γι΄ αυτά είμαστε πάντοτε, απλά και μόνο οι «άνθρωποί τους» ποτέ δεν μας διέκριναν βάσει του χρώματος, της ομορφιάς, του πλούτου, της φυλής, της θρησκείας , των πολιτικών μας πιστεύω. Τα ζώα μπορούν να μας βοηθήσουν στο να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Βάσει όλων των παραπάνω διαφαίνεται το πόσο σημαντική είναι η συμβολή ζώων στη ζωή των ανθρώπων. Η παρουσία και η αλληλεπίδραση με τα ζώα ωφελεί μικρούς και μεγάλους, ψυχικά και σωματικά. Όσοι λοιπόν μπορούμε, υπεύθυνα, ας έχουμε στην παρέα μας τους τετράποδους φίλους μας τηρώντας τους βασικούς κανόνες υγιεινής και στην παρούσα φάση, των μέτρων της πολιτείας για αποφυγή διασποράς του ιού, όπως και ενημέρωση μόνο από τον ειδικό που είναι ο κτηνίατρος. Τα ζώα μας κάνουν καλό!