Γράφει η Ελένη Χατζοπούλου, Ψυχολόγος MSc, συνεργάτης της ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος
Δημοσίευση: Εν Δελφοίς έντυπη έκδοση 29 Μαϊου 2020 και fokidanews.gr
Στην Αθήνα, στο μετρό, κόσμος περιμένει να μπει στο τρένο για να πάει στις δουλειές του… από τα μεγάφωνα ακούγεται σε τακτά χρονικά διαστήματα η παρακάτω ανακοίνωση «Προσοχή στο κενό μεταξύ συρμού και αποβάθρας». Αρκετούς μήνες μετά, στην αποβάθρα περιμένουν άνθρωποι που πηγαίνουν στις δουλειές τους, φορούν μάσκες, κρατούν αποστάσεις, έχουν στα χέρια τους το αντισηπτικό και στην καρδιά τους ένα φόβο και μία αγωνία… Η ίδια ανακοίνωση συνεχίζει να ακούγεται σε τακτά χρονικά διαστήματα…
Η παραπάνω εικόνα μέσα σε λίγες γραμμές αναδεικνύει πόσα έχουν αλλάξει σε μικρό χρονικό διάστημα, στην καθημερινότητα μας, στη συμπεριφορά και το συναίσθημά μας. Μέσα σε αυτό το κυκεώνα πληροφοριών και αλλαγών ίσως έχει έρθει το πλήρωμα του χρόνου να μιλήσουμε για αυτό το «κενό» που χρειάζεται να προσέξουμε ή αλλιώς τη μετάβαση.
Η λέξη μετάβαση σηματοδοτεί το πέρασμα από μια κατάσταση σε μια άλλη. Αυτό συνήθως είναι συνώνυμο της εξέλιξης. Υπάρχουν διάφορά ήδη μεταβάσεων στη ζωή ενός ανθρώπου. Οι κυριότερες κατηγορίες αφορούν τις αναμενόμενες μεταβάσεις (anticipated transitions) και τις απρόβλεπτες μεταβάσεις (unanticipated transitions) (Merriam, 2005). Οι αναμενόμενες μεταβάσεις σχετίζονται με γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου που είναι προγραμματισμένα και πιστεύεται πως αποτελούν κομμάτι της φυσιολογικής εξέλιξης της πορείας του όπως πχ η εύρεση εργασίας, ο γάμος κτλ. Οι απρόβλεπτες μεταβάσεις αφορούν γεγονότα που δεν αναμένονται στην εξέλιξη της ζωής ενός ανθρώπου όπως πχ η απόλυση από την εργασία, η αρρώστια κτλ. Αξίζει να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις η μετάβαση από τη μία κατάσταση στην άλλη δημιουργεί stress. Ωστόσο όπως είναι φυσιολογικό το άγχος που βιώνει το άτομο είναι μεγαλύτερο στις περιπτώσεις που οι μεταβάσεις δεν είναι αναμενόμενες.
Η μετάβαση αποτελεί όμως και μια ευκαιρία για μάθηση. Αυτό συνήθως συμβαίνει όταν η πρότερη γνώση αποδεικνύεται αναποτελεσματική για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την νέα κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Αυτό το μπέρδεμα που μπορεί να νιώθουμε σε αυτή τη φάση την καθιστά μοναδική ευκαιρία για κριτικό αναστοχασμό, με την έννοια πως το συναίσθημα, η γνωστική μας αντίληψη και οι κοινωνικές παράμετροι της ίδιας μας της ύπαρξης συμβάλλουν στην μετάβαση σε μια νέα φάση ζωής όπου όλα όσα ξέραμε δεν είναι πια δεδομένα.
Η φάση της μετάβασης χαρακτηρίζεται από συναισθήματα άγχους, προσμονής, σύγχυσης αλλά παράλληλα αποτελεί μια ευκαιρία να είμαστε πιο δημιουργικοί, πιο καινοτόμοι, πιο ανοιχτοί στους τρόπους που θα προσαρμοστούμε στη νέα τάξη πραγμάτων. Οι ειδικοί στη διαχείριση ανθρωπίνου δυναμικού ισχυρίζονται ότι οι μεταβάσεις αποτελούν ευκαιρία για το άτομο να εκμεταλλευτεί τις δεξιότητες του για να εξελιχθεί ως άτομο. Τι μας βοηθάει όμως να μετατρέψουμε μια κρίση σε ευκαιρία;
Η αίσθηση του «ανήκειν» παρέχει ηρεμία, θετική διάθεση και ασφάλεια. Επίσης, η αίσθηση του να νιώθει κανείς σημαντικός, να αισθάνεται ότι η απουσία του θα γίνει αισθητή από το χώρο εργασίας, το σχολείο. Τέλος, η δυνατότητα να μοιραστεί τις εμπειρίες του, το βίωμα του μαζί με άλλους ανθρώπους που ενδεχομένως έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις. Αντίθετα από την εστίαση στις ατομικές γνωστικές ανάγκες το μοίρασμα αυτής της εμπειρίας ενδυναμώνει το άτομο και το καθιστά πιο ανθεκτικό, κατανοεί πως δεν είναι μόνος, είναι μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, παραμένει ανοιχτός να ακούσει τις εμπειρίες των άλλων και ενδεχομένως να αντιληφθεί την δική του πραγματικότητα με διαφορετικό τρόπο.
Ας γυρίσουμε πίσω πάλι στο τώρα… Η προηγούμενη κατάσταση της απομόνωσης στο σπίτι μας δημιούργησε πολλά συναισθήματα όπως άγχος, αγωνία, ανασφάλεια, αλλά και συναισθήματα αγάπης και φροντίδας στα αγαπημένα μας άτομα. Η φάση της μετάβασης είναι εξίσου στρεσογόνος, γιατί η πραγματικότητα όπως την γνωρίζαμε μέχρι τώρα διαφέρει από αυτή που χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε στην παρούσα φάση. Ας δούμε λοιπόν αυτή την χρονική στιγμή ως μια ευκαιρία να αναστοχαστούμε όσα περάσαμε, να καταγράψουμε έστω και νοητά όσα θεωρούσαμε δεδομένα και χρειάζεται να τα επαναξιολογήσουμε, όσα φοβόμαστε και όσα ελπίζουμε για το άμεσο και το μακρινό μέλλον. Τώρα που συγκρατημένα αρχίσαμε να ερχόμαστε σε επαφή μεταξύ μας ας ρωτήσουμε το διπλανό μας, το φίλο μας, τους συγγενείς μας «Πώς ήταν όλο αυτό για σένα;». Ας μοιραστούμε μεταξύ μας την εμπειρία μας, τι μας δυσκόλεψε, τι μας βοήθησε, τι κερδίσαμε και τι χάσαμε από το προηγούμενο διάστημα.
Η επόμενη φάση μας βρίσκει πιο συνειδητοποιημένους, πιο ώριμους, με καλύτερη επαφή με τον εαυτό μας, με περισσότερη ευελιξία, με περισσότερη κοινωνική ευθύνη και κατανόηση των κανόνων.
Ας προσέξουμε λοιπόν το κενό ή καλύτερα ας χρησιμοποιήσουμε σωστά το κενό για να κάνουμε με μεγαλύτερη σιγουριά και δύναμη το επόμενο βήμα!