AΡΘΡO: ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Δημοσίευση Εν Δελφοίς / fokidanews.gr – Δείτε το άρθρο εδώ

Γράφει η Ιωάννα Καλλία, ψυχολόγος, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ν. Φωκίδας, ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος

Η πληγή που δημιουργείται στον κοινωνικό ιστό, εξαιτίας μιας κρίσης ή μιας καταστροφής και το σοκ που συνοδεύει τις ταχύτατα εξελισσόμενες κοινωνικές και δομικές αλλαγές, αποτελεί ένα τραυματικό γεγονός, το οποίο επιδρά στην ψυχική υγεία του ατόµου. Τα ανθρώπινα συναισθήματα γεφυρώνουν το συλλογικό µε το ατομικό και σε αυτό το πλαίσιο γίνεται κατανοητό πως ένα τραυματικό γεγονός μπορεί να επηρεάσει όχι µόνο άτομα, αλλά οικογένειες και κοινωνίες ολόκληρες.

Το ψυχικό τραύμα αποτελεί μια επώδυνη εμπειρία, η οποία εγγράφεται στη μνήμη και στην ψυχή του ανθρώπου. Ερεθίσματα που μπορούν να προκαλέσουν το τραύμα σχετίζονται με βίαιες και στρεσογόνες συνθήκες, τις οποίες αδυνατεί να διαχειριστεί το άτομο και συνυπάρχουν αισθήματα ευαλωτότητας, αβοήθητου και μοναξιάς. ατυχήματα, φυσικές καταστροφές, επιζήμιες για τον άνθρωπο κοινωνικές και υγειονομικές συνθήκες, ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, βία και σεξουαλική κακοποίηση, θάνατος αγαπημένου προσώπου και άλλες εξαιρετικά επώδυνες καταστάσεις περικλείουν την έννοια του ψυχικού τραύματος.

Η κοινή εμπειρία απώλειας που βιώνει μια ομάδα ανθρώπων, μια κοινότητα ή ένα έθνος, μετά από ένα τραυματικό γεγονός αποφέρουν ένα συλλογικό τραύμα και πένθος. Γεγονότα όπως η τραγωδία στα Τέμπη, η πανδημία ή ο πόλεμος στην Ουκρανία, μπορούν να επηρεάσουν όχι μόνο τους άμεσα κοντινούς ανθρώπους των θυμάτων, αλλά και την ευρύτερη κοινότητα προκαλώντας αισθήματα θλίψης, οργής, φόβου και έλλειψης ελέγχου. Το γεγονός για παράδειγμα, ότι δεν μπορούμε να αποτρέψουμε τις απώλειες, μας κάνει να αισθανόμαστε ανίσχυροι στον απόηχό μιας μεγάλης τραγωδίας. Ο καθένας από εμάς δύναται να μπει νοερά στη θέση άλλων ανθρώπων, να σκεφτεί το τυχαίο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και να διστάσει να μοιραστεί το αίσθημα της θλίψης αυξάνοντας έτσι κατά συνέπεια το αίσθημα του αβοήθητου.

Το πένθος, κατά τον Φρόυντ, και ειδικότερα, το συλλογικό πένθος, είναι απαραίτητο για την επούλωση του τραύματος από την απώλεια. Μετά από τραυματική εμπειρία οι άνθρωποι βιώνουν κοινές ψυχολογικές αντιδράσεις, όπως επαναλαμβανόμενες εικόνες, σκέψεις και όνειρα, μπορεί και ήχους, μυρωδιές και εικόνες σχετικά με το τραυματικό γεγονός (American Psychiatric Association, 2013). Η κατανόηση του τι έχει συμβεί βοηθάει τους ανθρώπους να νιώσουν λιγότερο φοβισμένοι και να αποκτήσουν ένα πιο ισχυρό συναίσθημα ελέγχου της κατάστασης και αυτό ακριβώς το αίσθημα ελέγχου της κατάστασης αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα πρόληψης κατά της περαιτέρω ανάπτυξης αντιδράσεων στρες και ψυχολογικού τραύματος.

Σημαντικά σημεία στο πεδίο της πρόληψης και της φροντίδας του εαυτού, αλλά και των άλλων:

– αποφεύγουμε να εκθέτουμε τον εαυτό μας σε ερεθίσματα που μεγεθύνουν το άγχος και δεν προσφέρουν ουσιαστικά κάτι περισσότερο στην ενημέρωση. 

– συζητάμε με δικούς μας ανθρώπους τα συναισθήματα που μας δημιουργούνται – παροτρύνουμε και τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε το τι περνάμε και να του δίνουμε χρόνο. Η οικογένεια και οι φίλοι μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή υποστήριξης. 

 προστατεύουμε τα παιδιά από την υπερέκθεση στις ειδήσεις και επιδιώκουμε να τους μιλήσουμε οι ίδιοι γι’ αυτό που έχει συμβεί με λόγια απλά και κατανοητά, αλλά και να ρωτήσουμε τα ίδια τι έχουν καταλάβει και πως νιώθουν γι’ αυτό. 

– ενθαρρύνουμε όσους δυσκολεύονται να αναζητήσουν επαγγελματική υποστήριξη από ειδικούς σε θέματα ψυχικής υγείας απευθυνόμενοι στις δομές ψυχικής υγείας της περιοχής μας. 

– τέλος, φροντίζουμε τον εαυτό μας. Η αυτοφροντίδα δεν είναι εγωιστική πράξη, αλλά αυτοπροστασία: ο επαρκής ύπνος, η καλή διατροφή και η τακτική άσκηση είναι χρήσιμα. 

Αν και το τραύμα μπορεί να είναι συλλογικό, δεν υπάρχει μια απόλυτα ταιριαστή προσέγγιση διαχείρισής του για όλους. Το πένθος είναι μια διεργασία και κάθε άνθρωπος χρειάζεται διαφορετικό ψυχικό χρόνο για να προσαρμοστεί στο αίσθημα της απώλειας. Ο τρόπος που θα αντιδράσει ο καθένας από εμάς στο ίδιο γεγονός, μπορεί να διαφέρει καθότι εξαρτάται από διαφορετικούς παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί αφορούν πρώιμες εμπειρίες του ατόμου, γεγονότα που έχει βιώσει στην οικογένεια καταγωγής, την ψυχική του δομή και υγεία, την  προσωπικότητά του, το  βαθμό συμμετοχής και αλληλεπίδρασής του στην κοινωνική ζωή, αξίες που κουβαλάει, την πνευματικότητά του, την παρεχόμενη στήριξη από τον κοινωνικό του περίγυρο, καθώς και το στάδιο και την κατάσταση ζωής στην οποία βρίσκεται.

Το συλλογικό τραύμα αλλάζει την ιστορία και τη μνήμη για πολλούς. Το μοίρασμα ωστόσο έχει τη δύναμη να οικοδομεί ανθρώπινες κοινωνικές πρακτικές που ανακουφίζουν τον πόνο, ενισχύουν την ψυχική ανθεκτικότητα του ατόμου και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής για όλους μας.

Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος θέτει στο επίκεντρο την καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας με το  πολυδιάστατο εκπαιδευτικό Πρόγραμμα «Ζώντας και Μαθαίνοντας Μαζί – Ευαισθητοποίηση, Πρόληψη Ψυχικών Διαταραχών και Ενδυνάμωση της Ψυχικής Ανθεκτικότητας στις Σχολικές Κοινότητες», αξιοποιώντας τις δυνάμεις των σχολικών μονάδων μέσα από το τρίπτυχο μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς, προάγοντας, συνάμα, την ψυχοσυναισθηματική στήριξη, την αλληλεγγύη, την αμοιβαιότητα και την κοινωνική ενσωμάτωση.

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται το ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα ERASE-S GREECE (Σβήνω το τραύμα από τη ζωή μου), ένα εργαλείο που δημιουργήθηκε από τον Rony Berger και έχει ως σκοπό την υποστήριξη των μαθητών/ριών στην σχολική κοινότητα μετά από έκθεση σε ένα τραυματικό γεγονός, την έκθεση σε ανθρωπογενή ή φυσική καταστροφή, αλλά και έκθεση στο συνεχές στρες και ενδεχομένως και σε βιώματα απώλειας που έχουν προκληθεί από την πανδημία του COVID-19. 

Η μετάφραση, η διασκευή και η ελληνική εκδοχή του ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος ERASE-S GREECE αποτελεί καρπό της συνεργασίας (σύμφωνο συνεργασίας) της ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος με το Παν/μιο Θεσσαλίας, το Δίκτυο Αργώ και τους λοιπούς  φορείς ψυχικής υγείας (ΕΨΥΚΑ, ΠΕΨΑΕΕ, Ίασις, Περιβολάκι). Στις 1-3 Σεπτεμβρίου 2022, με επιστημονική ευθύνη της επίκουρης καθηγήτριας στο Παν/μιο Θεσσαλίας κας Χρ. Ρούσση- Βέργου, πραγματοποιήθηκε βραχύχρονο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με ομιλητή τον Rony Berger με σκοπό την εκπαίδευση πυρήνα επαγγελματιών ψυχικής υγείας στο ψυχοεκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα. Η ομάδα της ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος έλαβε την εκπαίδευση και από το σχολικό έτος 2022 – 23 το πρόγραμμα εφαρμόζεται δοκιμαστικά σε σχολικές μονάδες των τομέων αναφοράς μας.  

 

Μετάβαση στο περιεχόμενο