ΑΡΘΡΟ: ΤΟ ΣΥΜΠΤΩΜΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΩΣ «ΔΩΡΟ» ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Γράφει η Στέλλα Βαγενά, Ψυχολόγος – Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος
Δημοσίευση 22.02.2021 fokidanews.gr και εφημερίδα Εν Δελφοίς
Οι γονείς συχνά ανησυχούν για τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές του παιδιού και αναρωτιούνται για την αιτία των εκδηλώσεων αυτών. «Γιατί είναι επιθετικό το παιδί μου;», «Για ποιο λόγο έχει τόσο άγχος;», «Τι φταίει που αρνείται να πάει σχολείο;» είναι ερωτήματα που πολλές φορές έχουν απασχολήσει το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού, το οποίο έχει αναλάβει έναν πολύ δύσκολο ρόλο: να αποτυπώσει στην «προβληματική» συμπεριφορά του ένα ζήτημα ολόκληρης της οικογένειας. Αυτό συμβαίνει διότι τα παιδιά, τις περισσότερες φορές, επικοινωνούν με διαφορετικούς τρόπους απ’ οτι οι ενήλικες και επιπλέον δεν έχουν ακόμη αναπτύξει τη δεξιότητα έκφρασης του συναισθήματός τους με λέξεις, όταν είναι μικρά. Έτσι, τα δυσφορικά συναισθήματα και τους προβληματισμούς τους συχνά τα εξωτερικεύουν με έναν μη λεκτικό τρόπο, εμφανίζοντας ένα συναισθηματικό, ψυχολογικό ή ψυχοσωματικό πρόβλημα, δηλαδή ένα σύμπτωμα. Το σύμπτωμα αυτό εξυπηρετεί έναν ασυνείδητο σκοπό και προσανατολίζεται στη διατήρηση της ισορροπίας του συστήματος. Με άλλα λόγια, το παιδί παρουσιάζει μια ανησυχητική συμπεριφορά, προσπαθώντας να κρατήσει την οικογένεια του ενωμένη και παράλληλα να «μιλήσει» γι’ αυτό που το απασχολεί.
Το σύμπτωμα, ωστόσο, συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα, αναστάτωση και συνήθως δυσκολεύει τη ζωή τόσο του παιδιού, όσο και του οικογενειακού του περιβάλλοντος, αφού το ίδιο τείνει να επιμένει και να επαναλαμβάνεται. Πώς μπορεί, λοιπόν, μια τέτοια δυσάρεστη κατάσταση να επιδράσει θετικά στο σύστημα της οικογένειας; Αντιμετωπίζοντας το σύμπτωμα ως ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα το οποίο περιμένει να ερμηνευθεί και να αξιοποιηθεί, αυτόματα το ίδιο αρχίζει να αποτελεί έναν τρόπο εντοπισμού βαθύτερων προβλημάτων στο οικογενειακό σύστημα και κατ’ επέκταση ένα έναυσμα για αλλαγή. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να επιτευχθεί η αντικατάσταση των δυσλειτουργικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας με άλλες περισσότερο βοηθητικές και λειτουργικές για ολόκληρο το σύστημα της οικογένειας.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι ο δρόμος προς την επεξεργασία και τη διερεύνηση του συμπτώματος είναι ένας δύσκολος δρόμος, καθώς χρειάζεται τόλμη για να έρθει κανείς αντιμέτωπος με τη ρίζα του προβλήματος και με το πραγματικό συναίσθημα που κρύβεται πίσω από το σύμπτωμα του παιδιού. Η έγκαιρη παρέμβαση και η έναρξη της ψυχολογικής βοήθειας, της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, όχι μόνο για το παιδί, αλλά και για το οικογενειακό του περιβάλλον, μπορεί να αποτελέσει ένα υποστηρικτικό πλαίσιο στη διαδικασία αυτή εξερεύνησης και αλλαγής, ενθαρρύνοντας παιδιά, γονείς και κηδεμόνες να αναγνωρίσουν το πραγματικό τους συναίσθημα, να το εκφράσουν και μετέπειτα να το διαχειριστούν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ψυχολογική βοήθεια, η ψυχοθεραπεία δεν εστιάζει στο πρόβλημα αυτό καθ’ αυτό, αλλά διερευνά το πλέγμα των σχέσεων και το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίζεται το σύμπτωμα. Θα λέγαμε ότι διευρύνει το φακό προκειμένου να συμπεριλάβει και τους σημαντικούς άλλους του παιδιού, νοηματοδοτώντας το σύμπτωμα σε ένα οικογενειακό πια πλαίσιο και απενοχοποιώντας τη μη αποδεκτή συμπεριφορά του παιδιού.
Ως απόρροια της παραπάνω διαδικασίας, το παιδί παύει να επωμίζεται την «ευθύνη» της διατήρησης του συστήματος και της μετάθεσης της προσοχής από τα ακανθώδη –αλλά αποσιωπημένα- οικογενειακά προβλήματα στο δικό του ηχηρό, ενοχλητικό σύμπτωμα. Το σύμπτωμα, έτσι, μετασχηματίζεται σε λέξεις και το εξωλεκτικό μήνυμα δίνει τη θέση του στο λόγο, προσφέροντας στο παιδί την ευκαιρία να περιγράψει και να μιλήσει ανοιχτά για τον τρόπο με τον οποίο βιώνει τις καταστάσεις γύρω του. Μέσα από αυτή τη διεργασία, ανακτά τη δύναμη του, βελτιώνοντας ταυτόχρονα την αυτοεικόνα του.
Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε, λοιπόν, τη δυσλειτουργική αλληλεπίδραση ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας με έναν ποταμό που όταν βρίσκει εμπόδιο στην κοίτη του, δηλαδή στο σύμπτωμα που εκδηλώνει το παιδί, εκτρέπεται σε κανάλια που αλλιώς θα παρέμεναν στεγνά. Με τον ίδιο τρόπο, μέσω της ψυχοθεραπείας, μπορούν να αναδυθούν τα νέα κανάλια και οι λειτουργικοί δίαυλοι της ανοιχτής επικοινωνίας της οικογένειας. Για το λόγο αυτό, το σύμπτωμα του παιδιού, όσο αποτελεί αντικείμενο επεξεργασίας και διερεύνησης, μπορεί να λειτουργήσει ως δώρο σε ολόκληρη την οικογένεια, σηματοδοτώντας την ανάπτυξη περισσότερο βοηθητικών τρόπων αλληλεπίδρασης και σχετίζεσθαι ανάμεσα στα μέλη της.
Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος με την ανάπτυξη των παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών παρέχει δωρεάν υπηρεσίες διάγνωσης, αξιολόγησης, θεραπείας και αποκατάστασης σε παιδιά, εφήβους και στις οικογένειες τους. Στόχος των θεραπευτικών προγραμμάτων είναι η ολιστική προσέγγιση και αντιμετώπιση ψυχολογικών, μαθησιακών προβλημάτων λόγου και ομιλίας και αναπτυξιακών δυσκολιών, όπως και η παρέμβαση σε ζητήματα ένταξης και προσαρμογής τόσο στο σχολικό, όσο και στο κοινωνικό πλαίσιο. Βασικός σκοπός των παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών είναι η πλαισίωση και του οικογενειακού περιβάλλοντος ώστε η παρέμβαση να είναι πολυεπίπεδη και αποτελεσματικότερη.
Ας αφουγκραστούμε το μήνυμα που ήρθε να μας μεταφέρει το σύμπτωμα του παιδιού κι ας επενδύσουμε στην ψυχική υγεία όλων μας.