ΑΡΘΡΟ: Το Τραύμα και η Σημασία του στη Διαμόρφωση της Προσωπικότητας
Δημοσίευση tvstar.gr / Δευτέρα 20 Φεβρουαρίου 2023 / Βρείτε το άρθρο εδώ
Γράφει ο Παναγιώτης Κοσμάς, Κλινικός Ψυχοπαθολόγος MSc. Συνεργάτης στη Δομή Φθιώτιδας της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος
Στην καθημερινότητά μας, αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές μπορεί να ακούσουμε τον όρο «ψυχολογικό τραύμα» ή «ψυχικό τραύμα» και να το επεξεργαστούμε επιφανειακά, νομίζοντας ότι γνωρίζουμε και κατανοούμε την πλήρη ερμηνεία της φράσης. Συνήθως εξηγούμε το τραύμα ως κάτι το δυνατό, κάτι το συντριπτικό, κάτι το απροσπέραστο. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να ισχύει. Είναι όμως αυτό όλη η αλήθεια;
Ουσιαστικά, το τραύμα είναι το αποτέλεσμα ενός ερεθίσματος που αφήνει μία ευαισθησία στην ψυχοσύνθεση μας και κατά σειρά προκαλεί μία αυτοματοποιημένη αντίδραση μας στο ίδιο είδος ερεθισμάτων. Για να μπορεί όμως ένα οποιοδήποτε ερέθισμα να προκαλέσει αυτήν την ευαισθησία, θα πρέπει επίσης να είναι ξαφνικό, απρόσμενο, αιφνιδιαστικό, ή να μας βρει σε στιγμή όπου δεν υπάρχουν οι απαραίτητες άμυνες για την συναισθηματική και λογική αντιμετώπισή του.
Στην κρίσιμη ηλικία μεταξύ τεσσάρων & έξι χρονών, το δυναμικό για κάποιον πιθανό τραυματισμό είναι πολύ υψηλό. Αυτό συμβαίνει γιατί εκείνη την χρονική περίοδο το παιδί κάνει τα πρώτα του βήματα έξω από το σπίτι, παίρνοντας τα πρώτα σημαντικά ερεθίσματα από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και για πολλά από αυτά, δεν είναι προετοιμασμένο. Τα ερεθίσματα είναι ξαφνικά, απρόσμενα και αιφνιδιαστικά. Παρομοίως με το ανοσοποιητικό μας σύστημα, είναι η πρώτη φορά που βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάτι και δεν έχουμε ακόμα αναπτύξει τις άμυνές μας.
Αυτοί οι τραυματισμοί, αντικειμενικά μεγάλοι ή υποκειμενικά μικροί, έχουν την ικανότητα να δώσουν ισχυρές κατευθύνσεις στην διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας. Δημιουργώντας κάποια ευαισθησία, ταυτοχρόνως μας αναγκάζουν να δημιουργήσουμε και τις αντίστοιχες άμυνες για να αποτρέψουμε την επανάληψη του ίδιου τραυματισμού. Αυτές οι άμυνες πολύ γρήγορα αυτοματοποιούνται και γίνονται κομμάτι μας. Ουσιαστικά, αυτό που ονομάζουμε προσωπικότητα, είναι το σύνολο όλων τον αυτοματοποιημένων αντιδράσεων μας στα τραυματικά γεγονότα της παιδικής ηλικίας.
Τα παραπάνω είναι και ο κύριος λόγος που θεωρούμε τα παιδιά εύπλαστα και τους μεγαλύτερους ανθρώπους δύσκαμπτους έως και απόλυτους, όσον αφορά τις αντιδράσεις τους και την προσωπικότητα τους. Μεγαλώνοντας, το δυναμικό για κάποιον τραυματισμό μειώνεται αργά αλλά σταθερά και αυτό μας απαγορεύει με την σειρά του την περαιτέρω διαμόρφωση της προσωπικότητας μας. Είναι λοιπόν λογικό και καθόλου τυχαίο το ότι υπάρχει η έκφραση «δεν μπορείς να μάθεις νέα κόλπα σε ένα γέρικο σκυλί».
Όσον αφορά τους αντικειμενικά μεγάλους τραυματισμούς, νομίζω ότι όλοι μας έχουμε μία γενικά ορθή άποψη για το ποιοι μπορεί να είναι αυτοί και μας γίνονται εύκολα αντιληπτοί. Ποιοι είναι όμως οι υποκειμενικά μικροί που περνούν απαρατήρητοι και διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας στο παρασκήνιο χωρίς να γίνονται αντιληπτοί; Ποιο είναι το ελάχιστο πιθανό ερέθισμα για ένα παιδί που θα μπορούσε να προκαλέσει αυτές τις αυτοματοποιημένες αντιδράσεις;
Για ένα παιδί, μία μικρή «αδικία» που αφορά κάτι το ασαφές μπορεί να το κάνει να νιώθει αδικημένο για πάντα, μια μικρή «παραμέληση» για ένα και μόνο λεπτό μπορεί να το κάνει να νιώθει αφρόντιστο για πάντα, μία λανθασμένη «φοβία» που δεν εκλογικεύτηκε άμεσα μπορεί να το κάνει να αποφεύγει τα πάντα, μία παραπάνω «βοήθεια» από ότι χρειαζόταν μπορεί να το κάνει ακόρεστο και ανικανοποίητο για πάντα, ένα «ασυγχώρητο» μεμονωμένο γεγονός μπορεί να το κάνει αντικοινωνικό για πάντα. Δυστυχώς, στην παιδική ηλικία, ακόμα και το ελάχιστο έχει το δυναμικό για τραυματισμό.
Είναι όμως όντως για πάντα; Όπως αυτοί οι αρχικοί τραυματισμοί δημιουργούν κατευθύνσεις για την προσωπικότητά μας, έτσι και μεταγενέστεροι τραυματισμοί μπορούν να δημιουργήσουν καινούργιες κατευθύνσεις ή να εξουδετερώσουν τις παλαιότερες. Αυτό που αλλάζει είναι η ικανότητά μας για κάποιον νέο τραυματισμό. Όπως ειπώθηκε παραπάνω, όσο μεγαλώνουμε μας είναι και δυσκολότερο να βρεθούμε απροετοίμαστοι για κάποιο ερέθισμα γιατί σταδιακά μαζεύουμε εμπειρίες και άμυνες διαχείρισης έναντι σε πιθανούς τραυματισμούς.
Παρόλο ότι οι τραυματισμοί είναι απαραίτητοι για να απαλλαγούμε από στοιχεία του χαρακτήρα μας που δεν μας ικανοποιούν, αυτοί φυσικά πονούν, και για αυτό μονίμως προσπαθούμε και να τους αποφύγουμε. Κατά συνεπαγωγή λοιπόν, επίσης μονίμως προσπαθούμε να κρατήσουμε και τον χαρακτήρα μας σταθερό, άθελα μας και χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Θέλουμε πραγματικά να παρακάμψουμε αυτόν το αυτοματισμό; Θέλουμε πραγματικά να ξεπεράσουμε την τρικλοποδιά που βάζουμε στον εαυτό μας;
Αν ναι, ο πιο ανώδυνος τρόπος για να αλλάξουμε τα στοιχεία που δεν μας ικανοποιούν, και ουσιαστικά ο πιο ανώδυνος τρόπος για να «τραυματιστούμε», είναι λοιπόν το θεραπευτικό πλαίσιο. Απέναντι στον ψυχοθεραπευτή, οι τραυματισμοί είναι ελεγχόμενοι, ήπιοι και στοχευμένοι. Ένας έμπειρος ψυχοθεραπευτής μπορεί να μας οδηγήσει στο δρόμο που επιθυμούμε, διαχειρίζοντας ταυτόχρονα την ισορροπία μας και την ψυχική μας υγεία και ευημερία. Ο ψυχοθεραπευτής θα μας βοηθήσει να «τραυματιστούμε» τεχνητά στον βαθμό που αντέχουμε και μετά θα μας βοηθήσει να αναρρώσουμε στο ρυθμό που μπορούμε.
Η διαδικασία, αν και σύνθετη, υπάρχει, λειτουργεί, και φέρνει αποδεδειγμένα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η μόνη λοιπόν πραγματική ερώτηση που πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας είναι απλή. Θέλουμε να κεντροποιήσουμε την προσωπικότητά μας ή προτιμούμε τις ανισορροπίες της; Θέλουμε μία ελευθερία στην επιλογή του μέλλοντος ή προτιμούμε έναν εγκλωβισμό στα βιώματα του παρελθόντος; Ο κάθε άνθρωπος δίνει την δική του απάντηση και κάνει την δική του επιλογή. Όλες όμως είναι το ίδιο σεβαστές.