Τρίτη Ηλικία και Ψυχική Υγεία: Προβλήματα και Δυνατότητες
Γράφει η Βάνια Αντωνάκη, Ψυχολόγος ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος
Ο άνθρωπος σε κάθε περίοδο της ζωής του βιώνει μεταβολές σε σωματικό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι αλλαγές αυτές αποτελούν μια διαδικασία εξέλιξης, η οποία διαφέρει από άτομο σε άτομο ανάλογα με το βαθμό που το ίδιο το επιτρέπει, σε κάθε στιγμή της ζωής του. Οι μεταβολές αυτές συχνά προκαλούν φόβο και δυσκολία αποδοχής διότι σηματοδοτούν την αρχή μια καινούριας κατάστασης που είναι άγνωστη.
Όπως, λοιπόν, συμβαίνει σε κάθε ηλικιακή περίοδο έτσι και η μετάβαση στην Τρίτη Ηλικία χαρακτηρίζεται από βιολογικές και ψυχοκοινωνικές διακυμάνσεις. Όσον αφορά τις βιολογικές αλλαγές παρατηρείται συχνά γνωστική έκπτωση και μείωση στο επίπεδο λειτουργικότητας του ατόμου, οι οποίες επιφέρουν περιορισμούς στην καθημερινότητα του. Η σωματική φθορά έχει ως απόρροια ένα διαρκές αίσθημα κόπωσης, το οποίο μπορεί να συνοδεύεται από απώλεια δυνάμεων, έκπτωση των αισθήσεων και συνεπακόλουθα ζητήματα αυτοεξυπηρέτησης.
Σε κοινωνικό επίπεδο, η διαδικασία της συνταξιοδότησης αποτελεί μια σημαντική μετάβαση που ενέχει την χροιά της απώλειας. Το άτομο έπειτα από την συνταξιοδότηση χάνει έναν από τους πιο καίριους ρόλους της ζωής του, τον ρόλο του εργαζομένου, ως ενεργό και παραγωγικό δυναμικό. Επιπλέον ψυχοπιεστικοί παράγοντες που θα μπορούσαν να εμφανιστούν στην Τρίτη Ηλικία είναι η απρόσμενη εκδήλωση ενός οργανικού προβλήματος ή νόσου που έχει ως συνέπεια την έκπτωση της σωματικής υγείας. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα που θα μπορούσε να επηρεάσει το άτομο δημιουργώντας συναισθήματα μοναξιάς, ένα παρατεταμένο πένθος και κατ’ επέκταση φόβο θανάτου για το ίδιο.
Οι παραπάνω συνθήκες ωθούν τον άνθρωπο να επενδύει ένα τεράστιο συναισθηματικό του απόθεμα, προσπαθώντας να αντλήσει ενέργεια ώστε να ανταποκριθεί στις αλλαγές. Κατά συνέπεια, είναι πιθανό το άτομο να κατακλυστεί από έντονα συναισθήματα ανεπάρκειας, αβοηθησίας και απαισιοδοξίας. Ως αποτέλεσμα, το άτομο μπορεί να εμφανίσει διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή, καθώς επίσης και δυσφορικά συμπτώματα όπως ατονία, ανηδονία, απώλεια ενδιαφέροντος και απόσυρση. Στο σημείο αυτό απαιτείται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να αναγνωριστούν έγκαιρα τα συμπτώματα αυτά, τα οποία μπορεί να μην οφείλονται τελικά στην οργανικότητα και στο «γήρας» καθ’ αυτό, αλλά να υποβόσκει μια σοβαρή συναισθηματική διαταραχή, όπως για παράδειγμα η κατάθλιψη.
Είναι όμως τελικά η Τρίτη Ηλικία μια περίοδος κρίσης;
Φαίνεται πως η Τρίτη Ηλικία μπορεί να χαρακτηριστεί από αισθήματα πληρότητας και ευγνωμοσύνης ανάλογα με την πορεία που έχει διανύσει το άτομο, τα όνειρα και τις προσδοκίες του. Μπορεί να θεωρηθεί ως το επιστέγασμα της ολοκλήρωσης των ανθρώπων που αγωνίστηκαν για να επιτύχουν σ’ ολόκληρη την ζωή τους.
Τι δυνατότητες λοιπόν έχει το άτομο με την είσοδό του στην Τρίτη Ηλικία;
Στην προχωρημένη ηλικία, περισσότερο από κάθε άλλο στάδιο, ο άνθρωπος έχει αποκτήσει την ωριμότητα, την σοφία και την εμπειρία ζωής, που είναι απαραίτητα αγαθά για να καθοδηγήσει τους άλλους. Η πείρα και οι πολύτιμες δεξιότητες που έχουν αποκτήσει τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας αποτελούν ένα ισχυρό προνόμιο που μπορούν να μεταλαμπαδεύσουν στους νεότερους.
Το κλειδί όμως για να μην μείνουν στο περιθώριο , είναι να παραμείνουν «ενεργοί». Παρά την μελαγχολία που προκαλεί αρχικά η έλλειψη εργασιακού καθήκοντος, η ποιότητα ζωής τους βελτιώνεται ακριβώς επειδή υπάρχει αρκετός ελεύθερος χρόνος, τον οποίο είναι σημαντικό να αξιοποιήσουν διατηρώντας την κοινωνικότητα τους. Αυτό επιτυγχάνεται συμμετέχοντας σε ομαδικές και άλλες ευχάριστες δραστηριότητες όπως ταξίδια, κοινωνικές εκδηλώσεις και άθληση. Επίσης μπορεί να αντλήσουν ικανοποίηση από την κοινωνική συμβολή τους, είτε με την μορφή της φροντίδας που παρέχουν στους άλλους (γονείς, συζύγους, εγγόνια), είτε με την μορφή εθελοντικής εργασίας. Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα έχουν την δυνατότητα να θωρακίσουν την ψυχική τους υγεία και την ανθεκτικότητα τους.
Στην προαγωγή, λοιπόν, της συναισθηματικής τους ισορροπίας συμβάλλει σημαντικά η εξωτερίκευση των αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων, που θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από την διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Έτσι τα άτομα έχουν την ευκαιρία να διαχειριστούν τα ψυχοπιεστικά γεγονότα που προκύπτουν στο συγκεκριμένο αναπτυξιακό στάδιο και να επαναπροσδιορίσουν τους προσωπικούς στόχους και τις προσδοκίες τους. Η άμεση αναζήτηση βοήθειας και η έγκαιρη αντιμετώπιση των δυσκολιών που μπορούν να εμφανιστούν θα συντελέσει στην ενίσχυση των δυνάμεων του ατόμου και στην ανάκτηση του αισθήματος ελέγχου της ζωής του.
Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος στέκεται αρωγός στην προσπάθεια αυτή. Μέσω του Προγράμματος «Ολοκληρωμένης Κοινοτικής Φροντίδας» της πράξης «Παροχή Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας στην Κοινότητα (Νομού Φωκίδας)», του Ε.Π. “ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΛΑΔΑ”, ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: 10 “Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμησης της φτώχειας – ΕΚΤ” με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ), Κωδικός Πρόσκλησης: 51, Α/Α ΟΠΣ ΕΣΠΑ: 3303, ΟΠΣ – MIS 5038236, παρέχει δωρεάν υπηρεσίες διάγνωσης, αξιολόγησης και θεραπευτικής αντιμετώπισης σε άτομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες και τις οικογένειες τους. Στόχο του Προγράμματος αποτελεί η αντιμετώπιση ψυχιατρικών και ψυχολογικών δυσκολιών, καθώς επίσης και η ένταξη στο κοινωνικό πλαίσιο. Η παροχή φροντίδας λαμβάνει χώρα σε Κέντρα Υγείας, Περιφερειακά Ιατρεία του νομού Φωκίδας και στα Γραφεία της Κινητής Μονάδας που εδρεύουν στην Άμφισσα. Οι υπηρεσίες παρέχονται επίσης κατ’ οίκον, δίνοντας έτσι την δυνατότητα να ωφεληθούν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που μπορεί να έχουν περιορισμούς στην μετακίνηση. Η θεραπευτική ομάδα αποτελείται από ψυχίατρο, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό και νοσηλευτή, ανταποκρινόμενη πλήρως στις ανάγκες της Τρίτης Ηλικίας.
Το δικαίωμα για μια καλής ποιότητας ζωή θα πρέπει να το απολαμβάνουν τα άτομα κάθε ηλικίας.
Ας προσθέσουμε λοιπόν ζωή στα χρόνια μας και όχι απλά περισσότερα χρόνια στην ζωή μας.