ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
5o Φόρουμ «Διάλογοι Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας» στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Ασθενής η ψυχιατριακή μεταρρύθμιση
Δείτε το άρθρο εδώ
Γράφει η Λένα Κυριακίδη
«Δεν υπάρχουν ανίατα άτομα. Μια βοήθεια ιατρική μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση αν όχι σε ίαση, φτάνει να παρέμβει κανείς έγκαιρα», έγραφε ο Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος, σε επιστολή του προς όλους τους αρμόδιους φορείς της Φωκίδας, μετά την αυτοκτονία ψυχικά ασθενούς, ο οποίος δεν βρισκόταν υπό παρακολούθηση από την πρώτη Κινητή Μονάδας Ψυχικής Υγείας που συγκρότησε ο πρωτοπόρος ψυχίατρος στον νομό το 1981.
Σαράντα και πλέον χρόνια μετά οι συνεχιστές του καταλυτικού του έργου τίμησαν τη μνήμη του στο 5ο Φόρουμ «Διάλογοι Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας» στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με ακαδημαϊκούς, επαγγελματίες ψυχικής υγείας και πάσχοντες, που στις τρεις ημέρες των εργασιών κατέδειξαν την ανάγκη για αλλαγή παραδείγματος στην ανολοκλήρωτη ψυχιατρική μεταρρύθμιση, την οποία επαίρεται ότι θα ολοκληρώσει η κυβέρνηση.
Κοινός τόπος το αίτημα να μην προχωρήσει η κυβέρνηση στην κατάθεση του νομοσχεδίου που έχει παρουσιάσει στο υπουργικό συμβούλιο, γιατί, από όσα έχουν γίνει γνωστά, αντί να αντιμετωπίζει τα προβλήματα του ανεπαρκούς συστήματος ψυχικής υγείας, την έλλειψη ψυχιατρικών δομών και πόρων, αναπαράγει τις κατασταλτικές μεθόδους, αρκείται σε διοικητικές διευθετήσεις, προς όφελος των ιδιωτικών συμφερόντων, προτάσσοντας τη «δικτύωση», ενώ οι κλειστές πόρτες του υπουργείου Υγείας είναι από τα βασικά εμπόδια για τους ειδικούς.
Συνοψίζοντας στη λήξη του φόρουμ ο Μενέλαος Θεοδωρουλάκης, πρόεδρος Δ.Σ. Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχικής Υγείας «ΑΡΓΩ», πρόεδρος Δ.Σ. ΠΕΨΑΕΕ και ταμίας Δ.Σ. ΚοιΣΠΕ «ΕυΖην», κατήγγειλε το νομοσχέδιο ως μονομερές, αυταρχικό, χωρίς διαβούλευση με τους φορείς, τους επαγγελματίες και τους λήπτες των υπηρεσιών. «Ενα νομοσχέδιο-αντίγραφο ενός κανονισμού ψυχιατρικού νοσοκομείου στο πρώτο μέρους και ενός κυβερνητικού οργανισμού μείωσης της βλάβης στο δεύτερο. Και στις δύο ενότητες καταργεί το κοινοτικό μοντέλο αντιμετώπισης των προβλημάτων ψυχικής υγείας και των εξαρτήσεων και περιορίζει τις ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις. Περιορίζει τη συμμετοχή των ληπτών υπηρεσιών, των οικογενειών τους και της ίδιας της κοινωνίας. Επιδιώκει ένα παθητικό μοντέλο μιας όποιας αντιμετώπισης, όπου θα κυριαρχεί το φάρμακο, και ενισχύει τον ιδιωτικό τομέα βάζοντάς στον ίδιο επίπεδο με παρεμβάσεις από τον δημόσιο ή τον τρίτο τομέα. Μεταφέρει την ευθύνη της διασύνδεσης της παραπομπής σε ένα απρόσωπο πληροφοριακό σύστημα» τόνισε.
Σε καίριες ομιλίες, πλούσιες συζητήσεις και εργαστήρια οι συμμετέχοντες ανέδειξαν πώς η άμεση και τομεοποιημένη παρέμβαση, η κοινοτικά προσανατολισμένη φροντίδα και η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας οδηγούν σε ευνοϊκότερη εξέλιξη της νόσου. «Εν αρχή είναι Ψυχιατρική Περίθαλψη στο Σπίτι του Αρρώστου (ΨΠΣΑ). Μια πολυκλαδική ομάδα με ψυχοδυναμική εκπαίδευση έχει τη δυνατότητα να διαπεράσει την ιδιοτυπία του μη αιτήματος για να συνομιλήσει με τον παθολογικό αστερισμό του μέλους με ψυχωτική κρίση» εξηγεί η Τέση Λαζαράτου, θεραπεύτρια Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας και επόπτρια Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής (ΕΚΨ) «Π. Σακελλαρόπουλος».
Δραστική μείωση των υποτροπών χάρη στις Κινητές Μονάδες
Τα παραπάνω επιτυγχάνει το μοντέλο των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, ένα πλέγμα υπηρεσιών κοινωνικής ψυχιατρικής κατ’ οίκον, που εμπλέκει πάσχοντες, συγγενείς και γειτονιά για τη συγκρότηση ενός κοινωνικού υποστηρικτικού πλαισίου. Οπως τόνισε η Αθηνά Φραγκούλη-Σακελλαροπούλου, οι Μονάδες, που ξεκίνησαν από την περιφέρεια και δημιουργήθηκαν πρόσφατα σε αστικά κέντρα, ανέρχονται σήμερα σε 20 και χρειάζεται να επεκταθούν σε όλους τους νομούς. «Η γεωγραφική περιοχή πρέπει να έχει ένα εύρος, δεν μπορεί να είναι άπειρη, όπως οι ΥΠΕ. Απειρη από άποψη πυκνότητας πληθυσμού η 1η και η 2η ΥΠΕ, από άποψη αποστάσεων όλες οι υπόλοιπες» πρόσθεσε ο Δημήτρης Ταταρίδης, διευθυντής της ΕΚΨ.
To Συμβούλιο της Ευρώπης έχει διαπιστώσει ότι το παράδειγμα των Κινητών Μονάδων στην Ελλάδα συνιστά βέλτιστη πρακτική, που θα πρέπει να ακολουθηθεί ευρύτερα, σημείωσε η καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Βασιλική Γιωτσίδη. Παρουσίασε ένα απάνθισμα ελληνικών μελετών, που επιβεβαιώνουν τα διεθνή δεδομένα και δείχνουν ότι η περίθαλψη στις Μονάδες μειώνει δραστικά τις εκούσιες και ακούσιες εισαγωγές, τη διάρκεια της νοσηλείας, τις υποτροπές και το στίγμα, ενώ βελτιώνει τη λειτουργικότητα ασθενών με σοβαρές ψυχικές διαταραχές.
Για παράδειγμα, χάρη στην ομάδα της Κινητής Μονάδας του ΠΑΓΝΗ τα περιστατικά υποτροπών μειώθηκαν από 62,4% (2012-2015) σε 26,7% (2016-2019), σύμφωνα με τα στοιχεία του επιστημονικά υπεύθυνου της Μονάδας, Αλέξανδρου Βγόντζα. Από τα αρνητικά ευρήματα προκύπτει πως μεσολαβούν τουλάχιστον 10 χρόνια από την ηλικία έναρξης της νόσου μέχρι να απευθυνθεί ο ασθενής στις δημόσιες υπηρεσίες, με τον καθηγητή να σημειώνει πως πρόκειται για ένα πανελλήνιο πρόβλημα.
Τραυματικές μαρτυρίες για την ακούσια νοσηλεία
«Δεν έχει γυρισμό η λέξη ακουσίως, δεν θα ταιριάξει μέσα σε ένα ποίημα. Είναι σκληρή, αδυσώπητη, σκαμπίλι. Είναι βία, πονάει, απογυμνώνει, περιορίζει». «Το ακούσιο βίωμα είναι επιβολή, είναι παραβίαση των νευρικών ορίων. Στέρηση ελευθερίας, χειραγώγηση του ατόμου και θυματοποίησή του». Η Καλλιόπη και ο Αντώνης απήγγειλαν στο φόρουμ ποιήματα και κείμενα της ομάδας ποίησης της ΕΚΨ, που αντικατοπτρίζουν την τραυματική εμπειρία της αναγκαστικής νοσηλείας, τον περιορισμό αυτονομίας και των δικαιωμάτων που αυτή επιφέρει.
Για τις «τρεις και παραλίγο τέσσερις ακούσιες νοσηλείες» της, για άθλιες συνθήκες που βίωσε σε δημόσια και ιδιωτική δομή, για την υποτροπή μετά τη λήψη διαφορετικών φαρμάκων κατά τη διάρκεια αγωγής μίλησε η Αναστασία Μαρμούτα. Πάσχει από ανθεκτική σχιζοφρένεια που εκδηλώθηκε όταν ήταν φοιτήτρια και βρισκόταν με παρέα στο Πανεπιστήμιο. Για τις απρόβλεπτες και συχνά καταστροφικές συνέπειες της ακούσιας νοσηλείας μίλησε ο Θεωνάς Χαρατσής, αντιπρόεδρος της ΚοιΣΠΕ «Διαδρομές», μεταφέροντας βιώματα οικείων του. «Η μητέρα μου όταν βρίσκεται σε υποτροπή φαντάζεται ότι συμβαίνουν άσχημα πράγματα στα παιδιά της με αποτέλεσμα να φωνάζει και να ξεσηκώνει τη γειτονιά. Εχει νοσηλευτεί τουλάχιστον 15 φορές, τις περισσότερες φορές ακούσια. Στα 40 χρόνια που νοσεί, όποτε έβγαινε από το νοσοκομείο σταματούσε τη θεραπεία […]. Αστεγος φίλος μου εμφάνισε συμπτώματα ψυχικής ασθένειας μαζί με επιθετικότητα. Γείτονες κάλεσαν την αστυνομία, που του πέρασε χειροπέδες και τον οδήγησε σε εφημερεύον νοσοκομείο. Το έσκασε τέσσερις φορές. Η αστυνομία ερχόταν, τον συνελάμβανε και με χειροπέδες τον οδηγούσε πίσω. Το γεγονός ότι έφευγε κρυφά αποδεικνύει περίτρανα την επίπονη διαδικασία», ανέφερε σχολιάζοντας πως η ακούσια νοσηλεία αποτελεί μελανό σημείο στην προσπάθεια δεκαετιών να αποστιγματιστούν και να αποασυλοποιηθούν ψυχικά ασθενείς.
Η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Κυριακή Τσίκου αναφέρθηκε στα συμπεράσματα του ερευνητικού προγράμματος της ΕΠΑΨΥ «ΜΑΜΕ», σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο και με επιστημονικό υπεύθυνο τον Στέλιο Στυλιανίδη, από τα οποία επιβεβαιώνεται ότι η χώρα μας έχει από τα υψηλότερα ποσοστά ακούσιας νοσηλείας στην Ευρώπη: 57% στην Αττική, 53% στη Θεσσαλονίκη. Το ποσοστό μειώνεται στο 24% στην Αλεξανδρούπολη, όπου προσφέρεται ολιστική φροντίδα στους ασθενείς, που μετά το εξιτήριο παραπέμπονται σε κοινοτικές δομές και κινητές μονάδες κατά 68%. Αυτό συμβαίνει μόνο για το 29% και το 23% στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα. Επομένως δεν προκαλεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι 1 στους 5 στη Θεσσαλονίκη επανεισάγονται στο νοσοκομείο μέσα σε έναν χρόνο. Αξίζει να σημειωθεί πως σημαντικό ποσοστό νέων ασθενών με πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο δεν εμφανίζουν ούτε έκπτωση στη λειτουργικότητα ούτε επιδεινούμενη κλινική εικόνα, γεγονός που σημαίνει πως η νοσηλεία θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.