Το φετινό θέμα «Εμπλουτίζοντας το γλωσσικό περιβάλλον των παιδιών» υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο των περιβαλλοντικών παραγόντων στη διαμόρφωση της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού. Η γλωσσική ανάπτυξη στα παιδιά διαμορφώνεται βαθιά από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Από τη γέννησή τους, κάθε αλληλεπίδραση στο περιβάλλον τους επηρεάζει τις γλωσσικές τους ικανότητες. Αυτό το άρθρο επικεντρώνεται στο πώς αυτοί οι διαφορετικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη ισχυρών γλωσσικών δεξιοτήτων στα παιδιά.
Τι είναι όμως οι περιβαλλοντικοί παράγοντες; Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν οτιδήποτε εξωτερικό επηρεάζει τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού, από τις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις και το σχολικό περιβάλλον μέχρι την ευρύτερη έκθεση της κοινότητας και των μέσων ενημέρωσης. Για παράδειγμα, τα παιδιά που περιβάλλονται από βιβλία και συμμετέχουν σε πλούσιες συζητήσεις στο σπίτι συχνά αναπτύσσουν ένα πιο εκτεταμένο λεξιλόγιο από νωρίς. Παρομοίως, όσα παιδιά εκτίθενται σε πολλές γλώσσες από νεαρή ηλικία μπορούν να μεγαλώσουν δίγλωσσα, αλλάζοντας αβίαστα μεταξύ τους. Τέτοια περιβάλλοντα είναι κρίσιμα για την καλλιέργεια ισχυρών γλωσσικών δεξιοτήτων, παρέχοντας μια ισχυρή βάση για αποτελεσματική επικοινωνία.
Αλλά πώς τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω της αλληλεπίδρασης; Τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα κυρίως μέσω της αλληλεπίδρασης. Στο σπίτι, οι αλληλεπιδράσεις με την οικογένεια τα διδάσκουν λέξεις, γραμματική και κοινωνικές ενδείξεις. Σε περιβάλλοντα όπως το σχολείο, παρατηρούν και μιμούνται τους συνομηλίκους, μαθαίνοντας τη δομή των συνομιλιών και πώς να εκφράζονται.
Οι βασικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη γλωσσική ανάπτυξη είναι η οικογένεια και το σχολείο. Ο τρόπος που μιλάμε στο σπίτι είναι το πρώτο βήμα για να μάθουμε στα παιδιά πώς να μιλούν. Όταν οι γονείς χρησιμοποιούν πολλές διαφορετικές λέξεις και μιλούν για την ημέρα τους, βοηθάνε τα παιδιά να μάθουν νέες λέξεις και πώς να συνθέτουν προτάσεις. Δεν είναι απλώς να μιλάτε περισσότερο, αλλά να μιλάτε καλά—να μοιράζεστε ιστορίες, να εξηγείτε πράγματα και να κάνετε ερωτήσεις που κάνουν μεγάλη διαφορά.
Το σχολείο είναι επίσης βασικό για να βοηθήσει τα παιδιά να γίνουν καλύτερα στη γλώσσα. Τα παιδιά μαθαίνουν πώς να κατανοούν οδηγίες, να κάνουν ερωτήσεις και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα με διαφορετικούς τρόπους. Οι δάσκαλοι βοηθούν εισάγοντας νέες λέξεις και δείχνοντας στα παιδιά πώς να τις χρησιμοποιούν σε προτάσεις. Επιπλέον, το παιχνίδι και η αλληλεπίδραση με άλλα παιδιά δίνουν την ευκαιρία να εξασκήσουν αυτά που έχουν μάθει. Γνωρίζοντας πώς επηρεάζουν οι καθημερινότητες του σπιτιού και του σχολείου στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα, οι γονείς και οι δάσκαλοι μπορούν να συνεργαστούν για να αναπτύξουν ισχυρές γλωσσικές δεξιότητες από την αρχή. Απλά πράγματα όπως το να διαβάζεις περισσότερα βιβλία στο σπίτι και να κάνεις ομαδικές δραστηριότητες στο σχολείο μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά στην ικανότητα του παιδιού να επικοινωνεί αποτελεσματικά.
Στη συνέχεια θα αναπτύξω δύο θετικές περιβαλλοντικές παρεμβάσεις, το παιχνίδι και το βιβλίο. Το παιχνίδι είναι ένας θεμελιώδης μηχανισμός για τη γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών, όπου η απόκτηση της γλώσσας συμβαίνει φυσικά και αποτελεσματικά μέσω της αλληλεπίδρασης και της εξερεύνησης. Όταν τα παιδιά συμμετέχουν στο παιχνίδι, χρησιμοποιούν νέες λέξεις και εξασκούνται στην επικοινωνία με τους φίλους ή την οικογένειά τους. Για παράδειγμα, η αναπαράσταση ενός σεναρίου στο σούπερ μάρκετ εκθέτει τα παιδιά σε όρους όπως «φρούτα», «λαχανικά» και φράσεις συναλλαγής, ενσωματώνοντάς τα στην καθημερινή χρήση μέσω της φυσικής επανάληψης και βοηθώντας τα να μάθουν πώς να εκφράζονται και να λύνουν προβλήματα.
Αλλά και η ανάγνωση βιβλίων είναι ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο που διαμορφώνεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Βοηθά τα παιδιά να μάθουν νέες λέξεις και να κατανοήσουν πώς να τις χρησιμοποιούν σωστά. Όταν τα παιδιά διαβάζουν ή ακούν κάποιον να διαβάζει, όχι μόνο ακούν, αλλά βλέπουν και νέες λέξεις, ενισχύοντας το λεξιλόγιό τους και την κατανόησή τους. Η συζήτηση των ιστοριών που διαβάζουν βοηθά περαιτέρω στην εμβάθυνση της κατανόησής τους για τη χρήση της γλώσσας, τονίζοντας πώς περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η πρόσβαση σε βιβλία και η διαδραστική ανάγνωση παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών τους δεξιοτήτων.
Σύμφωνα με έρευνες σχετικά με τη γλωσσική ανάπτυξη σε μικρούς μαθητές, τα αφηγηματικά πλαίσια επιτρέπουν στα παιδιά να απορροφήσουν τη γραμματική, το συντακτικό και το νέο λεξιλόγιο πιο αποτελεσματικά σε σύγκριση με την απομονωμένη διδασκαλία. Όταν οι ιστορίες είναι συνυφασμένες με καθημερινές δραστηριότητες, τα παιδιά αποκτούν με φυσικό τρόπο τη γλώσσα κάνοντας συνδέσεις μεταξύ των λέξεων και των εννοιών μέσα σε πραγματικές καταστάσεις.
Επισκεφθείτε και εξερευνήστε μαζί με το παιδί σας τις τοπικές βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία. Εμπλέξτε το στη διαδικασία επιλογής βιβλίων και επιτρέψτε του να περιηγηθεί σε διαφορετικά είδη βιβλίων. Ενθαρρύνετέ το να δανείζεται ή να αγοράζει βιβλία που το ενδιαφέρουν. Όμως και η φωναχτή ανάγνωση είναι μια ιδιαίτερα αποτελεσματική στρατηγική για την ενίσχυση της ακουστικής κατανόησης και της φωνολογικής επίγνωσης. Ζωντανέψτε τα βιβλία κάνοντας την ανάγνωση διαδραστική. Κάντε ερωτήσεις, συζητήστε τις ιστορίες και ενθαρρύνετε το παιδί σας να μοιραστεί τις σκέψεις και τις απόψεις του. Μ’ αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η κατανόηση και ο δεσμός γονέα – παιδιού.
Το περιβάλλον μας επηρεάζει πολύ το πόσο καλά μαθαίνουμε να μιλάμε. Οι ιστορίες βοηθούν τα παιδιά να απορροφήσουν το λεξιλόγιο και τη γραμματική με φυσικό τρόπο, ενώ οι παιγνιώδεις δραστηριότητες μετατρέπουν τη γλώσσα σε κάτι που μπορούν να δουν, να αισθανθούν και να αλληλεπιδράσουν μαζί της. Λειτουργούν επειδή συναντούν τα παιδιά εκεί που βρίσκονται – συναισθηματικά, γνωστικά και κοινωνικά.
Στο νομό Φωκίδας η ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος δίνει προτεραιότητα στην ικανότητα κάθε παιδιού να επικοινωνεί αποτελεσματικά μέσω εξατομικευμένων προγραμμάτων ανάπτυξης – ενίσχυσης γλωσσικών δεξιοτήτων, όπως και συμβουλευτικής γονέων με στόχο την προώθηση και ενδυνάμωση της γλωσσικής ικανότητας του παιδιού τους βάσει ηλικίας και γλωσσικού σταδίου που βρίσκεται. Οι υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν σε παιδιά, εφήβους και στις οικογένειές τους μέσω της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας και του Κέντρου Ημέρας για παιδιά, εφήβους και ενήλικες Νομού Φωκίδας.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στα τηλέφωνα 22650-22924 και 22650-23333 ή να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.ekpse.gr
Αθανασία Τζιμαρά
Λογοθεραπεύτρια, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Τελειόφοιτη Παιγνιοθεραπεύτρια